چکیده:

از جمله موضوعات چالشی و بحث برانگیز، موضوع سنّ افراد در برخورداری و استیفای حقوق اجتماعی سیاسی و همچنین مسئولیّت کیفری است که رویّه واحدی در این زمینه وجود ندارد. به نظر می رسد بلوغ و سنّ مسئولیّت کیفری، دو اصطلاح متفاوت و در عین حال، مرتبط با هم هستند. در ماده 91 قانون مجازات اسلامی در کنار رشد، کمال ‌عقل مجرمان زیر 18 سال مورد بیان مقنّن در بحث مسئولیّت کیفری نوجوانان قرار گرفته ‌است که از آن به‌تحوّلی شگرف در مسئولیّت کیفری نوجوانان یاد می‌ کنند. ظاهراً تشخیص رشد و کمال ‌عقل مجرمان کمتر از 18 سال مبنای فقهی دارد. رشد تنها به‌ مفهوم خاصّ مدنی اختصاص نداشته و قابل تعمیم به مسائل غیر مالی از جمله امور کیفری نیز می باشد؛ چون به طریق أولی یا حدّاقل وحدت ملاک و تنقیح مناط، رشد، در مسئولیّت کیفری نیز شرط است. سنّ 18 سال اماره ای برای رشد است و رشد فرد برای مسئولیّت کیفری باید احراز شود. در نوشتار حاضر ضمن تبیین معانی، برای اثبات این مدّعا به روایات و قیاس اولویّت در مسأله رشد و کمال ‌عقل استناد شده ‌است.

خلاصه ماشینی:

سؤال مهم اين است که آيا از ديدگاه فقهي چنين اشخاصي در امور کيفري مانند امور مدني مورد حمايت حقوقي قرار داشته و فاقد مسئوليت کيفري به شمار مي روند؟ لذا تحقيق حاضر در ابتدا مفهوم رشد و مفاهيم مشابه آن را تبيين نموده و سپس به بيان اين مطلب پرداخته که رشد تنها به مفهوم خاص مدني اختصاص نداشته و قابل تعميم به مسائل غير مالي از جمله امور کيفري نيز مي باشد و مباني و ادله لزوم احراز رشد از منظر آيات و روايات در مسئوليت کيفري و همچنين ادله عقلي اين موضوع مورد بررسي قرار گرفته است و معلوم مي شود که معناي کلمه «رشد» و «أشد» نسبي مي باشد و شواهد و مؤيداتي از آيات و روايات بر اين مدعا وجود دارد. امروزه برخي حقوقدانان و صاحبنظران کيفري، مسأله شرط بودن رشد در مسئوليت کيفري را مطرح و تبيين کرده اند؛ در اين صورت به مفهوم رشد در امور کيفري بايد پرداخته شود؛ بدين معني که رشد جزايي در مقابل سفه که رشد مدني است ، نمي باشد؛ زيرا رشد جزايي عبارت است از آن که عقل به مرتبه اي از کمال برسد که بتواند مسئوليت کيفري را تشخيص بدهد؛ اما اگر کسي عاقل باشد، ولي نتوانسته باشد به مسئوليت کيفري خود در مقابل عملي که انجام ميدهد، آگاهي داشته باشد، رشد جزايي ندارد. (133 بر اساس ماده ٩١ قانون مجازات اسلامي سال ٩٢ که تلفيقي از ضابطه تمييز عقلي و ضابطه بلوغ شرعي است ، در جرائم موجب حد يا قصاص هرگاه افراد بالغ کمتر از هجده سال ، ماهيت جرم انجام شده و يا حرمت آن را درک نکنند و يا در رشد و کمال عقل آنان شبهه وجود داشته باشد، حسب مورد با توجه به سن آنها به مجازات هاي پيش بيني شده در اين فصل محکوم خواهند شد.